Bir yandan korkunç bir değersizlik hissi ve karamsarlık, öte tarafta kendini değerli hissedebilmek için abartılmış, kaybetme korkusuyla öne çekilmiş bir tüketim döngüsü… Bipolar tüketim, içinde bulunduğumuz türbülansı çok iyi açıklayan bir tanımlama.

İhsan Özçıtak

Bir yandan alınan maaşlar artıyor, öteki taraftan ödenen ücretler artıyor. Bir dengesizlik var ama bir şekilde kabullenildi. Çoğumuzun fiyat hassasiyeti yok oldu. Ne pahalı ne ucuz karar veremez olduk. Bir yıl boyunca kullanacağımız ajanda mı pahalı yoksa 15 dakika içinde içip bitereceğimiz bir laktozsuz orta boy latte mi? Ben de şaşırdım valla bana sormayın.

Daha bugün önüme bir reklam düştü Instagramda lüks bir gemide dünyayı gezmek İstanbul’da 1 yıl kira ödemekten daha ucuz diye.

Altına biri de seyahat ucuz değil, kiralar pahalı yazmış.

Ağlanacak halimize gülümseyiverdim bir anda. Tam o sırada haftalar önce İhsan hocanın yazdığı “Bipolar Tüketim” yazısı geldi aklıma. 

Özellikle şu günün çiçeği burnunda eğitimli beyaz yakaları büyük bir hayal ile başladı eğitim hayatına. Okulu bitirip eğitimleri yönünde iyi bir sahibi olup, en azından ailelerinden gördüğünün altına düşmeme hayali. Ama ne yazık ki, bu kesim şu dönemde aileleri gibi kendi biriktirdiği paralar ile ev, araba alamayacağını düşünüyor. Bu da onları niye çalışıyorum, eğleniyim, geziyim zaten bugün yaptığımı yarın yapacağım düşüncesi ile bir kısır döngüye sokuyor.

İhsan hocanın da söylediği gibi “Dolayısıyla orta sınıfın yaşadığı sadece ekonomik değil aynı zamanda sosyal-psikolojik de bir kriz…” haline geldi.

Big Mac Endeksi

Bu yazının üstündeki kocaman hamburger ile ne alakası var diye düşünüyorsan eğer bir kaç senedir takip ettiğim, girdiğin ortamda bildiğin zaman havalı göründüğün bir terimle devam edelim. The Economist dergisinin 1986 yılından beri hesapladığı Big Mac Endeksi, farklı ülkelerdeki para birimlerinin değerlerini karşılaştırabilmek için kullanılıyor. 

McDonalds’ın imza hamburgeri Big Mac’den ismini alan Big Mac Endeksi satın alma gücü temel alınarak güncel döviz kurlarının belirttiğinin aksine para birimlerinin gerçek değerini tespit etmek amacıyla kullanılıyor. Sonuç olarak her yerde olan bir hamburgere göre ülkelerin satım alım güçlerindeki değişimler mizahi (kara mizah mı demeli acaba?) bir havada ortaya konuyor. Endeks hesaplanırken tüm para birimleri Amerikan dolarına çevriliyor ve o ülkede satışa sunulan Big Mac’i almak için ne kadar amerikan doları ödemek gerektiği hesaplanıyor. Sonuç olarakta sıralama ülkelerin para birimlerinin değerini gösteriyor. Fazla matematiksel hesaplara girmeden çıkan dolar bazındaki ücret ne kadar düşükse para birimininde değerininde düşüklüğünü gösteriyor. Aşağıdaki 2023 verilerinde görüldüğü gibi endeks Amerikan dolarına bağlı olduğu için Amerika endeksi sıfır. Para birimi daha değerli olan ülkeler artı değerde, düşük olanlar eksi değerde. Türkiye’nin sıralamasına bakmadan bir tahminde bulunmak isteyebilirsin belki.

2023 The Economist verilerine göre Big Mac Endeki 

Türkiye 2023’te endekste 69. sırada ve 2,68 USD ödüyoruz.

Sosyal medyada tepki geçen yakın zamanda McDonalds’ın piyasaya sürdüğü ucuz patatesli dürümü aslında süreci ortaya koyuyor. Alım gücü azaldı, daha ucuz ürünler ortaya çıkaralım.

Fakat madalyonun diğer tarafında araştırmalar ilginç bir gerçeği ortaya koyuyor. 

Türkiye’de tüketicinin alım gücü düşmesine rağmen lüks tüketim artıyor.

Ayaküstü yiyeceği dönere bu parayı vereceğine, lüks bir restoranda yemek yerim diyenler

Haftanın 3-4 gecesi dışarıda yemek yerine 1 gecesi daha lüks bir hizmet almak isteyenler

E-ticaretten bilinmeyen bir markadan 3 adet ayakkabı alacağına aylık maaşına denk gelen bir fiyata ayakkabı alanlar

Bugün almazsam yarın alamam bakış açısı ile normalde kullandığından daha üst markalara yönelenler.

Gerekirse borç alıp, kredi çekip son model telefonu alanlar…

Bunlar yabancı gelmemiştir sanıyorum, sen değilsen arkadaşın, arkadaşın değilse oğlun, oğlun değilse komşunun kızı.

Bir çok alanda yapılmaya çalışan tasarruf ve sıkışmışlık hissi de cabası üst yönlü değişen tüketimin.

Kendini değerli hissedebilmek için abartılmış tüketim.